Ynnai kyrmen palat na ka Ribiw Komiti

Albert Thyrniang

Baroh ngi dang ap ia ka kamiti ba wat ia ki dkhot jong ka ribiw komiti ban peit biang ia ka Risebeshon Polisi. Lehse ka bha ban nym kmem bad kmih lynti palat na ka jingribiw jong ka polisi thung kam thung jam.

Ka sorkar ka la shim ia ka rai ban jngoh biang ia kane ka polisi kaba la neh 52 snem namar ka jingshah thngan jong u bah Ardent Miller Basaiawmoit, u khlieh jong ka VPP. Ka jingdawa jong ka VPP ka long halor ka nongrim jong ka jingnoh shiliang jong ka talajur sha ki Garo. Bun bah ki briew, katto katne ki sengbhalang bad ki seng sain pyrthei ruh ki kyrshan iaka synjam jong ka VPP. Na ka bynta jong ka bhah kaba 40-40 na ka bynta ki Khasi bad Garos kam ia ryngkat namar ki kham bun paid ki jait Hynniewtrep. Kumta ka VPP ka kwah ba ka bhah ka dei ban kham bun sha ki ‘para doh para snam’. Hynrei ban khmih lynti ba ka kata ka ‘ekpat kamiti’ (expert committee) kan mynjur katkum ka jingangnud jong ka VPP kan long ka jingkyndit ia ki paralok Garo. Ki sengsain pyrthei, ki sengbhalang bad ki paidbah paidlang na lum Garo kin kyntait mardor. Tang lada ka neh kumjuh kin pdiang. Kin ong beit ba wat haduh mynta ruh ki ‘A,chik’ kim pat lah ban pyndap ia ka bhah jong ki, kaba dei 40%. Ia ka hok jong ki don ba la shim da ki Khasi-Pnar namar bun ki kam ia kiba kim pat kot bor (not qualified). Lah khein malu mala ba ki ‘riewlum Garo ki la pyndap tang kumba 30%. Lada ia ka bhah jong ki la pynhiar na ka 40% ka jingdon jong ki ha ki ophis sorkar kan nang kam duna shuh shuh. Ka Garo Graduate Union (GGU) ka la phah da ka shithi sha u myntri rangbah ban pyrshah tyngeh ia ka jingribiw ia ka resebeshon polisi. Lada kiwei kiwei ki seng ki wan sha khmat ban pyrshah ka jingribiw ka lah wat ban pulom noh ruh.

Ia ka jingkren bein jong u bah Paul Lyngdoh ia ki draibar taksi bad ia ki ba pass tang klas 7/8/9 dei ban pynrem. Baroh ki lah ban ia khih. Wat ki klas 7/8/9 ruh ki don ka sur. Lada u minister u ong ba tang ki ba la pule ha ki skul bah (university) ki lah ban kren, te ki MLA bad ki ministar kiba don tang ki klas 9/10/12 sertiphiket ki dei ban buh kam noh. Ki don kiba kum kine ha ka UDP ruh. Ha ka por elekshon kine ki ialap ha kiba don dikri (degree) ruh. Ka jingkren jong ki ha ka iing dorbar thaw ain ka dei ia baroh, kynthup ia kiba la nang la stad ruh. Ki shim ia ki rai na ka bynta kiba la heh ki kyrdan pule ruh. Mynta ia kiba jornalis kiba kylli jingkylli halor ka ‘rice scam’ ruh une u Social Welfare ministar u mut wat ban ialam sha ka iing bishar.

Hynrei u heh KSU barim u don ka nia. U khlem khang ia kito kiba leit ‘kyrsiew thiah’ ia u ban iakhih. U shu kdew ba don ka jingpynthame ia ki paidbah ba ka daw jong ka jing bym ioh kam ioh jam ka dei ka risebeshon polisi ba mynta ba la rim palat. Lada pynkylla noh ka polisi kan ai kam ia ki khun ki kti bad ia ki bateng ban wan ruh. Kumta la pynshongshit puk ia u paidbah ka ri. Ki dkhot jong kawei ka seng bhalang ki la leit sha ki MLA ha lum Khasi-Jaintia ban pynjubor ia ki ban kren halor kane ka ‘kam im kam iap’. Hynrei hato kano kano ka polisi ka lah mo ban peit lut ia ka jing bym don kam bad ka jingkyrduh kam? Wat la lada ia ka bhah jong ngi yn pynkiew da ka 10% baroh kin ym ioh kam. Ka VPP ka pynbiej ia u paidbah da kaba pynlong ia ka risebeshon polisi ka ishu jong ka ‘Jaitbynriew’. Lada ngi pyrkhat sani bha ka jingribiw kan nym wanrah kata ka jingmyntoi kaba khraw ia ka ‘Jaitbynriew.’ La ai jingkyrmen bakla ia u paidbah ba shi sur.

Don ka jingai jingmut ba ha ka risebeshon ba thymmai dei ban ioh nong khamtam kiba duk bad kiba dang sahdien (socio-economically weak and backward sections). Ha ka jingshisha kane kein ka jingmut jong ka risebeshon. Hynrei ia kane khyndiat ngut ki kyrshan. La pynphai ktien da kaba ong ba ka iing kashari baheh duh (Supreme Court) ka kubur ban shu ai risebeshon kyllum ia ki ST/SC/OBC baroh khoit. La ong ruh ba ka shitom bha ban wat kiba duk bad ba sahdien ha ka jylla. Kumta lehse ym don ba sngap ia ka jingaibuit u bah AL Hek ban ai kam ia ki iing ki sem kiba la sah duk la bun bun snem hapdeng ki Khasi-Jaintia-Garo.

Ngim dei ban kmen ban risa naba la pynkohnguh ia ka sorkar ban pynthymai ia ka barim. Ka lah ban kylla pjah hadien ba la dep ribiw ruh. Ka jingpeit briew (favouritism and nepotism) kan bteng. Kiba dei hok ban ioh kam kin shah buh shadien. Ka lah ban jia biang kum ha Nongstoin. Don ba iathuh ba ha ki san snem ba la dep khlem mih adbataismen ei ei hynrei ki ba haing hasem jong u MLA barim ki la ioh kam ha ki tnat bapher bapher. Ka risebeshon bathymmai ka lah ban wan dur ha kano kano ka rukom hynrei bun bah ki nong Meghalaya kin hap ban sumar hi da lade ia lade. Ban shu shaniah ha ka ribiw jong ka risebeshon polisi kan poi sha ka jingsih. Ka VPP ka dei ka seng sain pyrthei. Kum kiwei, ka lah ban kular ia ka sngi bad ia u bnai ruh. Ka jingpynduh pyndam ia ka bamsap bad ka jingpynkut noh ia ka jingthung kam ia ki bym dei shuh MLA ka dei ka nongrim jong ka jingsdang ia ka seng. Hynrei haduh mynta ka VPP kam pat leh ei ei halor kane.

Ha ka jaka ban jer kyrteng mano ban hap ha ka shatri jong ka risebeshon to ngin ia peit mano ba dei ban don sha bar. Nyngkong eh ki briew kiba la biang la bit (creamy layer) ha ka imlang sahlang, ha ka ioh ka kot bad ha ka pule puthi! Ha ki jingrai jong ka iing kashari baheh tam la btah ba kine kim don hok shuh ban dang ioh risebeshon.. Ka ribiw camiti ka dei ban wat ia kita kiba la biang la bit. Ym dei shuh ban dang ai risebeshon ia ki. Ki dei kine kiba la kheit kham bun ia u soh jong ka risebeshon. Ki khang ia kiba hadien ban kiew shaphrang. U Saleng Sangma u la kyrshan ba ki iing ki sem kiba la kiew (uplifted) kim dei shuh ban khih lynti ei ei na ka risebeshon. Ki iing ki sem jong ki nongmih khmat ruh kumjuh. Lada ngi peit ia ki longing jong ki MP/MLA/MDC (ba mynta bad ki bym long shuh) ngi iohi ba ki lok bad ki khun jong ki, ki trei kam sorkar. Kane ka jingshim kabu ka la bteng naduh mynshuwa.

Nangta ki iing kiba ioh palat 8 lak shisnem ruh kim lah shuh ban shim risebeshon. Ha Meghalaya kiba kum kine bad wat ki crorepati ruh ki bun hynrei ki dang ioh resebeshon. Hato ka shong hok? Balei ki hap ban iaryngkat bad kito ki bym ioh bam wat tang shisien shi sngi ruh? Ki iing kiba don ym duna ia ka 5 ekar ka kyndew, kiba don ka ing ba heh1000 skuer phut; kiba don iing sah ba 100 skuer phut bad kiwei kiwei kim hap shuh hapoh jong ka risebeshon namar kim sah dien shuh bad kim tlot shuh ha ka ioh ka kot. Hooid ka sorkar pdeng ka la pan na ka iing bishar heh ban nym buh creamy layer ia ki ST/SC. Wat la katta ruh, ka ribiw komiti shim khia halor kane ka mat. Shu ai bhah katkum ka jingbun paid, ia ki Khasi, Garos bad kiwei kiwei khlem da bishar bniah mano ba dei hok shisha ban ioh risebeshon ka dei tang ka jingtah pynphuh pynphieng. Ban shu ai 80% ia ki artylli ki jaitbynriew ba bun pait duh ruh ka long tang ka jingbuh ia ka wain rim ha ka jar kaba thymmai.

Ngi kwah ban bat ia ka risebeshon shijunom; ngim sngewlehrain ban leh kumne wat hadien 50 snem jong ka jingioh jylla lajong, hynrei ka pyrthei bym don risebesion kan wan. Ka lah ban long lyngba ka jingthawain ne ka jingrai jong ka iing kashari, hynrei ka por jong ka jingialeh lang (open competition) kan sa wan. I kumba ka Manipur kan poi shata. Ki Meitei ki lah ban kylla traibal. Lada jia kumta ha jylla Manipur ym don risebeshon shuh. Ki Naga bad ki Kuki kin iaryngkat bad ki Meitei. Ha Meghalaya u MLA jong ka TMC na Rajabala, u Mizanur Rahman Kazi u la pan 50% risebeshon na ka bynta ki bym hap mynta ha ka resebeshon. Haba kumta ym don risebeshon shuh ha ka jylla jong ngi ruh. Ngim pdiang ia ka jingkren jong u Kazi hynrei ka dei ka jingmaham lypa ia ka ei ka ban wan hadien habut.
Ka sorkar kam pynkhreh ia ki samla ban nym shaniah tang ha ka risebeshon. Ka pule puthi ha ka jylla ka la hiar arsut. La slem ngi khlem pynmih IAS shuh. Ka jylla Meghalaya ka la jah burom biang. Ka kyrdan jingpep skul ba nyngkong duh ha ha ki India ha ka secondary ha u snem 2021-22 ka dei ka jong ngi. Hangne 21.7% bad ri India 12.6%.

Baroh ki tip ia ka jingduna ka resol ha thain Garo man u snem, hynrei ym don ba patiaw. Ki khynnah kiba phel ki dei na ki skul sorkar bad ki skul deficit, ki ad hoc bad skul RMSA ba pyniaid da ki kamiti kiba shah mushia ha ki politishian. Nangta ka jingbymler ki iing skul, ka jingpep skul ki nonghikai, ka jingbymdon jingtehlakam bad jingbudien ia ki skul kam pynkiew ia kitei ki skul. Ki skul kiba leh bha dei tang ki skul ‘missionary’ bad skul shimet. Haba dong jingduna ha skul Pine Mount ha nongbah Shillong, don kiba iakhih bad shisyndon la pynbeit pynbiang hynrei ym ha ki skul nongkyndong wat hadien 50 snem ruh.
Ha u snem 2015 haba iwei na ki heh MBOSE i la ong ba ka daw jong ka jingduna palat ka resol ha ri Garo ka dei namar ki khynnah ki jaituh, une u nongthoh u la kdew ba ka daw ka dei namar ka jingkmen Krismas, snem thymmai bad ki jingiaseng bapher bapher ba khot ‘sobhas’ ki neh slem palat. Kine ki jingkmen ki pynthud ia ki kynnah ban khreh kot. Ka niam ka long pynban u maw jynthud ia ka jingnang jingstad. Don ki pastor, ki phadar bad ki sistar kiba mynjur bad ka jingthoh jong nga hynrei ym don ba nud ban pynkylla ia ka rukom leh barim.
Ha kaba khatduh khatwai ka Risebesion Polisi ka dei ka tiar jingialeh kai ki seng sain pyrthie. Ka paw tyngkrein haba bishar bha.