Da u Collin Wanñiang Lada ki briew ki ong “Oh nga khlem kynmaw eiei…Nga klet lut baroh” kam thew sha kata ka Jingthylli Jingmut Jingpyrkhat; phewse ka mut ba ki kynmaw ïa ki katto katne bad ki klet noh ruh ïa ki katto katne. Don kiei kiei kiba ngi kynmaw shilynter jingim katba don pat sa kiei kiei kiba rung bad mih noh bluit na ka Jingmut Jingpyrkhat jongngi. Balei ka leit long kumta? Ym lah ban len ba manla uwei pa uwei, kawei pa kawei ki ïapher baklybak. Kumne kumba ïapher ki briew, kumta ruh ka Jingïapher ha ka ban kynmaw ne klet ïa kiei kiei.
Ñiuma, watla ngi kubur ïa ka Jingïapher para briew; don pat ki Lad ïarap kyllum kiba lah ban ïadei bad ban thew kyllum ïa baroh. Katto katne na kita ki Lad ïarap ngi kdew hangne: (1) Lada phi hap ban pynkynmaw ïa ki katto katne ki Mat ne ka Sobjek ban ïaleh Eksam, pyrshang ban sngewthuh ïa kata da kaba pynïashei lang bad kiwei. (2) Pyrshang ban pynïashei hapdeng kita ki Mat ne kata ka Sobjek kaba phi hap ban kynmaw bad ki Briew, ki Jaka, ki tiar ki tar, ne bad kano kano ka Jingsngew ne Jingtip ba phi la tip lypa. (3) Nangta, phi hap ban ïai syam ha kita ki Mat ne kata ka Sobjek da kaba ïai pule ne ïai thoh bunsien. (4) Lada kata ka Sobjek ka heh palat, pyrshang ban phiah ïa ka ha ki bynta bynta barit. Nangta khreh shibynta shibynta bad ha ka bakhatduh sa syrdoh lang ïa kita ki bynta bynta ban pynlong kawei. (5) Ban kynmaw kham bha, donkam ban da pynbeit ryntih bha ïa kita ki Mat ba hap ban khreh. Naba ka kham suk shibun ban kynmaw ïa ki Mat kiba la pynbeit ryntih ban ïa kiba shu khleh jaktung. (6) Pyrshang ban pynwandur ïa kata ka mat pule hapoh ka Jingpyrkhat ka jongphi. Ka long thik kumba phi ïohi biang ïa ka Phlim ne ïa kano kano ka Jaka kaba itynnad ha ka Jingmut Jingpyrkhat jongphi. (7) Hadien ba la dep khreh, pyrshang ban leh eksamin da lade ïa lade da kaba thoh ïa ka Jingkylli hakhmat bad ïa ka Jubab halyndet. Nangta, lada ym lah kynmaw, shu peit sha ka Jubab tiak tang lada kam wan shisha ha ka Jingkynmaw. (8) Lada phi hap ban khreh ïa ki Mat ne ki Sobjek kiba don Jingïasyriem, donkam ban ym khreh pynbud para baïasyriem namar katba nang kham jan ka Jingïasyriem katta nang kham jur ka Jingïatuklar hapdeng jong ki. Kum ka nuksa, hadien ba la khreh ïa ka Jingkheiñ, kam da bha eh ban khreh pynbud da ki Sobjek baïasyriem kum ka Chemistry ne Statistics. Kan kham bha shibun ban khreh pynbud da kiwei pat, kum ka Sobjek Khasi, English ne Social Studies, tt. (9) Haba phi hap ban kynmaw ïa ki Tarik, ki Bnai ne ki Snem donkam ban pynïashei ïa kita bad ki Tarik kiba phi la tip lypa. Kum ka nuksa, lada phi hap ban kynmaw ïa u Snem jong ka Thma bah pyrthei ba-ar (1939-1945) kan suk shibun ban pynïashei ïa kata bad u Snem Jinglaitluid ka Ri India (1947). Na une u Snem laitluid ka Ri India kaba ïai kynmaw barabor ha ka Jingmut Jingpyrkhat, lah ban shimnoh ne kheiñlang ïa kiwei pat ki Tarik. Ïa kine ki Mat haneng lah ban shimlang kyllum ha ki 4 tylli ki “P” P1- “Pule” – Pule ïa kita ki mat kiba phi hap ban khreh na ka bynta ka Eksam ne ka Test. P2- “Pynkynmaw” – Pynkynmaw ïa kaba phi la dep pule da kaba phi thoh ha ki khyndiat kyntien ïa ki Mat badonkam. Lada phim leh ïa kane khalu khala hadien ba phi la dep pule, kata ka Jingkhreh jongphi kan shu sepei. P3- “Puson” – Da ka “Pynkynmaw” phi la lah ban pynrung hapoh ka Jabieng, da ka “Puson” pat phi pynskhem ïa kata, thik kumba phi theh dewbilat ban shna Païa. Ban leh ïa kane donkam ban pynïashei ïa kaba phi la pule bad kiwei ki Jingnang Jingtip ne bad ka Jingim. P4- “Pynwandur” – U soh jong ka “Puson” dei ka “Pynwandur” kaba kdew sha kata ka Eksam ne ka Test kaba phi hap ban ïaleh.
Phi don ban ong eiei?